Κι ύστερα έφυγαν οι μέλισσες…

Μέλισσα: Γένος εντόμων που ανήκει στην οικογένεια Apidae, τάξη Υμενόπτερα. Ζει σε οργανωμένες κοινωνίες: σε κάθε κυψέλη υπάρχει η βασίλισσα, οι εργάτριες (θηλυκά και οι δυο) και οι κηφήνες (αρσενικά). Η βασίλισσα που είναι πιο μεγαλόσωμη σε σχέση με τις εργάτριες είναι επιφορτισμένη με τη γέννηση των αυγών. Οι εργάτριες ασχολούνται με τη φροντίδα της κυψέλης ενώ οι κηφήνες χρησιμεύουν αποκλειστικά για τη γονιμοποίηση της βασίλισσας. Οι μέλισσες που απομακρύνονται από την κυψέλη, πεθαίνουν μέσα σε λίγες ώρες.

Η μέλισσα έχει πολύ ανεπτυγμένες αισθήσεις. Διακρίνει όλα τα χρώματα εκτός από το κόκκινο (γι αυτό και οι κυψέλες των μελισσοκόμων δεν είναι ποτέ βαμμένες με κόκκινο χρώμα). Η οξύτατη όσφρησή της τη βοηθά στην αναγνώριση των λουλουδιών. Ανεπτυγμένες επίσης είναι και η γεύση και η αφή.

Κάθε αποικία αποτελείται από 1 βασίλισσα, περίπου 50.000 εργάτριες και μερικές εκατοντάδες κηφήνες. Η κυψέλη είναι η φωλιά τους και είναι φτιαγμένη από κερί (ουσία που εκκρίνεται από τους κοιλιακούς τους αδένες), αποτελείται δε από κηρήθρες (ένα σύνολο κελιών). Τα κελιά έχουν απόλυτα κανονικό εξαγωνικό σχήμα με κενούς χώρους επικοινωνίας ενδιάμεσα. Η λειτουργία τους είναι εξειδικευμένη: άλλη κηρήθρα προορίζεται για την εκκόλαψη των αυγών, άλλη για αποθήκευση της γύρης ή του νέκταρος, άλλη για κατοικία κλπ.

Οι εργάτριες είναι οι συλλέκτριες της τροφής. Συλλέγουν τη γύρη και το νέκταρ από τα λουλούδια. Η γύρη μεταφέρεται στη φωλιά κολλώντας τη στο τρίχωμα του σώματός τους ενώ το χυμό τον καταπίνουν και τον βγάζουν μόλις φτάσουν στη κυψέλη. Αυτές είναι οι πρώτες ύλες για το μέλι.

Αυτό που είναι μοναδικό και καταπληκτικό είναι ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των εργατριών: ένα πολύπλοκο σύστημα σχημάτων και κινήσεων που δίνει ακριβείς πληροφορίες για ένα γεγονός. Συνεχόμενα «οχτάρια» δηλώνουν ύπαρξη τροφής σε απόσταση έως 70μ. Αν μεταξύ των ημικυκλίων παρεμβάλλεται παλμική κίνηση σε ευθεία γραμμή, τότε η τροφή βρίσκεται μακρύτερα. Η κατεύθυνση της παλμικής κίνησης μάλιστα δείχνει την κατεύθυνση της τροφής. Όσο πιο γρήγορος ο ρυθμός των κινήσεων, τόσο πιο κοντά βρίσκεται η τροφή. Με άλλους ανάλογους «χορούς» δίνουν πληροφορίες για την ύπαρξη νερού, κάνουν «μασάζ» στις άρρωστες μέλισσες, κλπ Με δεδομένο ότι στην κυψέλη επικρατεί σκοτάδι, οι πληροφορίες μεταδίδονται στο σμήνος με τη στενή επαφή που κρατούν μεταξύ τους με τις κεραίες τους. Οι μέλισσες αντιλαμβάνονται επίσης και τις μεταβολές του καιρού και επιστρέφουν στην κυψέλη ειδοποιώντας και το υπόλοιπο μελίσσι. Για το λόγο αυτό, ο Αριστοτέλης έγραφε στο «Περί τα ζώα ιστορίαι»: «Προγιγνώσκουσι δε και τον χειμώνα αι μέλιτται».

Η βασίλισσα γονιμοποιείται πετώντας από έναν μόνο κηφήνα από το σμήνος που την ακολουθεί . Ο κηφήνας αυτός ύστερα πεθαίνει. Όσα αυγά γονιμοποιούνται δίνουν θηλυκά άτομα. Τα υπόλοιπα δίνουν αρσενικά. Τα αυγά δίνουν τέλεια έντομα σε 21 ημέρες. Οι βασιλικές προνύμφες ταΐζονται από τις εργάτριες με το βασιλικό πολτό, ένα έκκριμα των αδένων των νεαρών εργατριών. Μόλις γεννηθούν οι νέες βασίλισσες, η παλιά φεύγει από την κυψέλη μαζί με μερικές εργάτριες σχηματίζοντας τον αφεσμό πρώτα, ένα «τσαμπί» δηλαδή σε κάποιο κατάλληλο σημείο, κι ύστερα την οριστική νέα αποικία. Εκεί η βασίλισσα, που στην κοιλιά της έχει ακόμη αποθηκευμένα γονιμοποιημένα αυγά, συνεχίζει να γεννάει, ακολουθώντας την ίδια διαδικασία.

Στο τέλος του καλοκαιριού, η τροφή σπανίζει και γι αυτό οι μέλισσες σφραγίζουν την κυψέλη με μια ρητίνη, την πρόπολη, αφού πρώτα διώξουν τους κηφήνες, συγκεντρώνονται στο κέντρο της κυψέλης γύρω από τη βασίλισσα και διαχειμάζουν τρεφόμενες με το αποθηκευμένο μέλι.

Η πρόπολη χρησιμοποιείται και για την ταρίχευση οποιουδήποτε παρείσακτου μπει στην κυψέλη τους (πχ ποντικοί, αρουραίοι, κλπ για το μέλι). Το κεντρί τους που βρίσκεται στην άκρη της κοιλιάς τους είναι το όπλο τους. Εχθροί τους είναι τα πουλιά και μερικά είδη σφηκών. Ο χειρότερος εχθρός τους όμως τα τελευταία χρόνια έγινε ο άνθρωπος.

Η μέλισσα είναι ένα χρήσιμο έντομο για τον άνθρωπο: δίνει το μέλι, το κερί, το βασιλικό πολτό, προϊόντα με καταπληκτικές ιδιότητες σχετικά με την αντίσταση του οργανισμού στις μολύνσεις, το πεπτικό σύστημα, κλπ. Ακόμη κάνει την επικονίαση των φυτών, γεγονός που συμβάλλει στην ανάπτυξη των φυτικών ειδών, συνεπώς και στη διατροφή του ανθρώπου (οι μέλισσες γονιμοποιούν το 80% των φυτών του πλανήτη). Ο Αϊνστάιν έλεγε πως «αν η μέλισσα εξαφανιζόταν από τη γη, θα απέμεναν μόλις 4 χρόνια ζωής για το ανθρώπινο είδος».

Τόσο στη χώρα μας, όμως, όσο και σε χώρες του εξωτερικού (Γερμανία, Ισπανία, ΗΠΑ, και αλλού) παρατηρείται τον τελευταίο καιρό απώλεια στον πληθυσμό των μελισσών. Στη χώρα μας είναι μικρή μα σαφής. Σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ, η απώλεια φτάνει στο 90%. Μαρτυρίες μελισσοκόμων καταγράφουν το παράδοξο φαινόμενο της μείωσης των μελισσιών από 20.000 σε 500 μόνο!

Παρόλο που το φαινόμενο δεν έχει ακόμη εξηγηθεί πλήρως, οι επιστημονικές μελέτες συγκλίνουν στη συνδυαστική δράση πολλών παραγόντων που αποτελούν γενικότερα μάστιγες της σύγχρονης εποχής: η κλιματική αλλαγή, η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων, η επικράτηση των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα των τηλεπικοινωνιακών δικτύων, καθώς και ένα πρωτόζωο ενδημικό άλλων περιοχών (Ισραήλ) που είναι φυσικός εχθρός των μελισσών και που εμφανίστηκε το 2006 στο δυτικό κόσμο. Ο αποδεκατισμός των μελισσιών ονομάστηκε Συνδρομο Κατάρρευσης των Μελισσών (Colony Collapse Disorder ή CCD) και απασχολεί σοβαρά τους εμπλεκόμενους με δεδομένο ότι η μείωση του παραγόμενου μελιού στη χώρα μας μειώθηκε μέσα σε ένα χρόνο από τους 13.000 τόνους στους 8.000.

Στα τέλη Μαΐου, στη Γερμανία απαγορεύθηκε η κυκλοφορία 7 φυτοφαρμάκων που θεωρήθηκαν υπεύθυνα για το θάνατο εκατομμυρίων μελισσών. Στη Γαλλία, κάποια από αυτά έχουν ήδη απαγορευτεί από το 1999, ενώ στις ΗΠΑ έχουν γίνει μηνύσεις από το 1995.

Στη χώρα μας τα σκευάσματα αυτά κυκλοφορούν ελεύθερα, παρόλο που τα μηνύματα από τους μελισσοκόμους της βόρειας Ελλάδας είναι αποκαρδιωτικά. Υπεύθυνοι του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών βεβαιώνουν πως δεν πρόκειται να υπάρξει σοβαρός αντίκτυπος για την αγροτική οικονομία της χώρας μας, μια που «η φυτική παραγωγή εδώ δεν εξαρτάται σε τόσο μεγάλο βαθμό από την επικονίαση των μελισσών και μια που η χώρα μας είναι η πιο πυκνοκατοικημένη από μέλισσες» (!)…

Τα πάντα, λοιπόν, ανάγονται στο χρήμα, και η αξία τους είναι μόνο η οικονομική αξία και τα οφέλη που μπορούν να αποφέρουν στον άνθρωπο… Κατά τα άλλα, καταιγισμός γύρω μας απόψεων και δράσεων για την αειφορία και την βιώσιμη ανάπτυξη… Η αειφορική δράση συνυπολογίζει την οικονομική ανάπτυξη και την ομαλή εξέλιξη της φύσης. Μα για τον κοντόφθαλμο άνθρωπο, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και οι συνέπειες δε τον αφορούν διότι δεν έχουν (ακόμη) άμεση και ορατή επίδραση επάνω σ΄αυτόν , στην υγεία του και, κυρίως, στο πορτοφόλι του. Κι ούτε λόγος για τη βιοποικιλότητα που δέχεται έτσι άλλο ένα πλήγμα… Κι ούτε λόγος για ανησυχία σε περίπτωση που το Σύνδρομο Κατάρρευσης των Μελισσών συνδέεται όντως με το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την υπερθέρμανση καθώς και την επέκταση των γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών…

Οι μέλισσες ζουν σε κοινωνίες οργανωμένες όπου ιεραρχούνται οι δράσεις τους με βασικό στόχο την επιβίωση του σμήνους. Λειτουργούν με ομαδικό πνεύμα και ακολουθώντας πιστά το » όλοι για έναν και ένας για όλους». Αν κατορθώσουμε και τις εξαφανίσουμε, θα χάσουμε μια από τις ελάχιστες ευκαιρίες να παραδειγματιστούμε από το ζωικό βασίλειο, μια που και εμείς είμαστε κοινωνικά όντα που οργανώνονται και ξέρουν να ιεραρχούν προτεραιότητες. (!)

Όμως, ποιος από εμάς προβληματίζεται σοβαρά κοιτώντας μια μέλισσα που ζουζουνίζει γύρω από ένα λουλούδι; Κάποιοι μάλιστα, αφού διαβάσουν ένα άρθρο για το Σύνδρομο Κατάρρευσης των Μελισσών στην εφημερίδα τους, ίσως τη διπλώσουν για να απαλλαγούν από το ενοχλητικό ζουζούνισμα, έτσι απλά …

Διαβάστε εδώ λίγα για τη βιολογική μελισσοκομία και δείτε videos σχετικά.